İslâm Hukuku ve Antik İbrani Hukukunda Yargıçlık

• Published in: Cumhuriyet ilahiyat dergisi 2022-06, Vol.26 (1), p.451-467
• Main Author: Aydın, Melikşah
• Format: Article
• Language: eng ; tur
• Subjects: court; Courts; Hebrew language; hebrew law; hukuk tarihi; Islamic art; islamic law; i̇brani hukuku; i̇slam hukuku; judge; Judges & magistrates; Law; Law enforcement; Religion; Religious literature; Rule of law; trial; yargılama; yargıç
• ISSN: 2528-9861; 2528-987X
• DOI: 10.18505/cuid.1078824

Öz: Y argıçlık, tarihteki en eski mesleklerden biridir. İlahi kökenli bir hukuk sistemi olan İbranilerde de yargıçlık gerek Tevrat gerekse sonradan hukukçuların katkıları ile ortaya çıkmış ve uygulanmıştır. İbrani hukukunun temel kaynaǧı olan Tevrat'ta peygamberlerin ve Hz. Musa'nın hem hükümdar hem de yargıç olarak yetkilendirildiklerinden bahsedilmekte, bunun dışında yargıçların adil, rüşvet almaksızın ve güçsüzleri korumak temelinde hüküm vermeleri emredilmektedir. Bu konuda benzer hatta aynı hükümlerin İslam hukukunda da olduǧunu müşâhade etmekteyiz ki burada gerek önceki peygamberlerin gerekse son peygamber Hz. Muhammed'in (s.a.v.) hem peygamber, hem hükümdar aynı zamanda yargılama yetkisi ile donatılmış yargıç vasıflarına sahip olduǧu görülür. Ayrıca Kur'an-ı Kerim'de kadıların adil bir şekilde rüşvetten kaçınarak ve kimseyi kayırmadan hüküm vermeleri emredilmektedir. Bu çalışmada Antik İbrani hukukundaki hükümler ile İslam hukuku hükümlerinin yapılacak olan mukayesesi "yargıç" ve "mahkeme" kavramları ile sınırlandırıldıǧı için ilk olarak yargıçların durumu ve atanmaları aktarılacak, daha sonra mahkemeler ve yargılama usulü karşılaştırılacak, ardından yargıç atanabilmek için gerekli vasıflar ve yargıçların sorumlulukları ele alınacaktır. Bu açıdan Antik İbrani hukukunda bulunan hükümler İslam yargılama hukuku ile karşılaştırılacak, İslam hukukunda daha detaylı olan hükümler ise Antik İbrani hukukunda karşılıkları bulunmadıǧından ele alınmayacaktır. Neticede ilahî olarak ortaya çıkan ve gelişen bu hukuk sistemlerinin benzerlik ve farklılıkları ortaya konulmaya çalışılacaktır. Hukuk tarihi alanı hukuk sistemlerinin tarihini inceleyerek günümüz hukuk sisteminde yapılacak olası deǧişikliklere fikir verebilir. Geçmiş dönemlerde uygulanmış ve bitmiş, tarih olmuş olan hukuk sistemleri aslında bize hukukun daha adil hale getirilmesi için kaynak olabilir. Din temelli hukuk sistemlerinden, kaynakları bize ulaşanların belki de en eskisi olan İbrani hukuku, kişinin hayatının her alanında düzenleme yapmayı amaçlamakta olup, bu hedefine de ulaşmış görükmektedir. Halen İsrail'in hukuk sistemi tamamen laik ve dini hukuktan sıyrılmış deǧildir. İbrani hukukunun bu amacı sebebiyle mahkeme, yargıç ve yargılama konularında, gerek Tevrat'ta ve gerekse Talmud'da ayrıntılı düzenlemeler bulunmaktadır. Bu düzenlemelerde yargılama yapacak olan kimselerin kimin arasından seçileceǧi, yargılama yaparken yargıçların uyması gereken kurallar, mahkeme çeşitleri ve diǧer birçok konu y