Ahkâm tefsirinin kazuistik karakter ve yapısının şekil ve muhteva cihetinden analizi: Kurtubî Tefsiri örneği

• Published in: Cumhuriyet ilahiyat dergisi 2020-06, Vol.24 (1), p.187-209
• Main Author: Bayram,Abdullah
• Format: Article
• Language: eng ; tur
• Subjects: ahkâm tefsiri; al-jâmi li-aḥkām al-qur’ān; al-qurṭubī; casuistic method; Edebiyat; el-câmiʿ li-aḥkâmi’l-ḳurʾân; Felsefe & Psikoloji & Sosyoloji; interpretation; kazuistik yöntem; kurtubî; legal exegesis of the qur’ān; tafsīr; tefsir; yorum
• ISSN: 2528-9861; 2528-987X
• DOI: 10.18505/cuid.684569

Kurtubî (öl. 671/1273), tefsir, hadis ve fıkıh âlimidir. Hem Batı hem de Doğu medeniyetini sırasıyla Endülüs ve Mısır coğrafyasında tecrübe etmiştir. Kurtubî, el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân adlı meşhur tefsirinde tüm ahkâm âyetlerini mukayeseli olarak tefsir ve te’vil etmiştir. Yine Kur’an ve Sünnet’in ahkâma delâlet yönlerini araştırmanın yanında umumiyetle fıkhî meselelere dair hukuk normlarını yorumlamıştır. Bu suretle Kurtubî, kazuistik bir format altında sivil bir kanunlaştırma faaliyetinin teşekkülüne ve geliştirilmesine katkı sağlamıştır. Makalede ahkâm tefsirinin kazuistik yapısı, el-Câmi‘ örnekleminde şekil ve muhteva cihetinden incelenmiştir. Bu yüzden makalede ne ahkâm tefsiri ve fıkıh ekollerinin ne de pozitif hukuk disiplinlerinin aynîliği ya da benzerliği değil, bunların kazuistik yapıları, bu temelde hangi sistemleri inşa ettikleri ve hangi yorum yöntem ve tekniklerini işlettikleri, özgün bünyeleri açısından değerlendirilmiştir. Bu istikamette ahkâm tefsirinin kazuistik yapısının, Hz. Peygamber’in söz ve uygulamalarıyla şekillenip bu temel üzerine tesis edildiği vurgulanmıştır. Bu kapsamda ahkâm tefsirinin hem şekil hem de içerik cihetinden müstakil bir gelenek olduğu ve istimal ettiği yorum enstrümanlarının özgün bünyesiyle özdeşleştiği ortaya konmakla birlikte, kazuistik yöntemin gerek ahkâm tefsirinin gerekse İslâm hukuk düşüncesinin temel bir unsuru olmadığı neticesine varılmıştır. Bu sonuç kazuistik yöntemin zaman ve mekân şartlarına göre değişim ve dönüşüme tâbi tutulabilecek bir araç vasfı taşıdığını göstermektedir.