İran tarihinde tartışmalı bir sayfa: İran Komünist Partisi (Bolşevik) ve Gilan Sovyeti

• Published in: İran Çalışmaları Dergisi = Journal of Iranian Studies 2020, Vol.4 (2), p.315-350
• Main Authors: Sivrioğlu,Ulaş Töre, Farzam,Rahimullah
• Format: Article
• Language: Turkish
• Subjects: 20th century; Aile & Sosyal Politikalar; Bolshevism; Communism; Communists; Din Bilimleri; Edebiyat; Historians; İktisat & İşletme & Finans; Kültür & Sanat; Political parties; Siyasal Bilimler; Supporters; Tarih
• ISSN: 2536-5029; 2651-4370
• DOI: 10.33201/iranian.761550

20. yüzyıla siyasal çalkantılarla giren İran’da 1906 Meşrutiyet Devrimi sonrasında yaşanan en önemli olaylardan biri de İran (Pers) Komünist Partisi’nin kuruluşu ve bu partinin desteklediği “Gilan Sovyeti”dir. Her ne kadar Gilan Sovyet’inin simgesel lideri Küçük Han’ın komünizmle olan ilişkisi tartışmalı olsa da, bir dönem İran’da “demokratik halkçı” bir devrim hayaline kapılan İranlı komünistler için bir umut ışığı olmuştur. Ancak gerek Komünist partinin kendi içindeki ayrışma, gerekse “Cengeli” denilen Küçük Han taraftarları ile komünistler arasındaki ihtilaflar sonucu Gilan Sovyeti girişimi yenilgiyle sonuçlanmıştır. Bazı tarihçiler bu yenilgiden Cengeli isyancılardan desteğini çeken ve Britanya ile anlaşma yoluna giden Sovyetler Birliği’ni sorumlu tutmuşlardır. Bu görüşte olanlar “eğer Sovyetler Birliği ve İran komünistleri Cengelilerden desteklerini çekmeselerdi, Küçük Han’ın Tahran’ı ele geçirip Pehlevi hanedanının yükselişini engelleyebileceğini” iddia etmektedirler. Bu çıkarımlar tarihsel spekülasyon alanına girmekle birlikte yine de Gilan Sovyeti ve Pers (İran) Komünist Partisi’nin erken 1920’lerde taşıdığı potansiyelin ne kadar önemli olduğunu yansıtması bakımından önemlidir. Bu çalışmada, İran yakın tarihinde yeterince incelenmemiş bir dönem olan erken 1920’ler boyunca İran komünistleri ve Cengelilerin politik mirası mercek altına alınmaktadır