Billur Köşk ve Grimm Masalları Örnekleminde Masalın Karşı Öznesinin Koşulluluk Bakımından Analizi

• Published in: Folklor/edebiyat 2023-01, Vol.29 (115), p.669
• Main Author: Duman, Mehmet Akif
• Format: Article
• Language: Turkish
• Subjects: Analysis; Cultural factors; Fairy tales; Good & evil; Literary characters; Literary devices; Narratives; Stereotypes
• ISSN: 1300-7491
• DOI: 10.22559/folklor.2465

Güç yahut edim ekseninde yardımcının karşısında bulunan engelleyici sadece yalınkat yahut karikatür olarak nitelenen tip özelliği göstermez; karşı özne fiziksel, psikolojik, kişilerarası ve kültürel özellikler bir araya getirilerek oluşturulmuş ruhsal derinliğe sahip karakter yapısında da karşımıza çıkabilmektedir. Bu bağlamda tip ve karakter arasındaki en mühim ayrımlardan olan kurgu boyunca değişmeden kalmak bazı karşı özneler için geçerli değildir. Masalların karşı öznesini Propp, Greimas ve Lüthi gibi araştırmacıların yöntemleri ekseninde incelediğimde sonuncusu tip-karakter geçişini doğrudan ispatlayan altı analiz maddesi tespit ettim: (1) Karşı öznenin olağanüstülük durumu, (2) saldırganın kötü olma sebebi, (3) kötülük için kullanılan yöntem, (4) kahraman ile çatışmanın şekli ve (5) kötünün cezalandırılma biçimi temel maddelerdir. Bunlara ilave ettiğim son madde koşullu iyi ve koşullu kötü adlarını taşımaktadır. Masallarda aslen iyi iken kötülük yapan yahut aslen kötü iken iyilik yapan kişilere rastlanır. Bu değişimi nitelemek için (6) aslında kötü olup da içinde bulunduğu şartlar gereği iyi davranan kişilere koşullar gereği iyi manasında koşullu iyi; aslında iyi olup da şartlar gereği kötü davranan kişilere de koşullar gereği kötü manasında koşullu kötü demeyi uygun gördüm. Dolayısıyla tipin koşulluluk taşıması onu karakter yapısına yaklaştıracaktır. Doğu-Batı ekseninde Billur Köşk Masalları’nın tamamını (on dört masal) aldım ve basit rastgele örnekleme yöntemiyle Grimm Masalları’ndan on dört örnek seçtim. Billur Köşk Masalları’nda altı koşullu kötü ve üç koşullu iyiye, Grimm Masalları’nda da dört koşullu kötüye ve üç koşullu iyiye rastladım. Takriben her iki masaldan birinde kötünün karakteristik özellikler taşıması engelleyicinin stereotyp olarak nitelendirilmesi hükmünün tekrar tartışılması gerektiğini de ortaya koymaktadır.