Din antropolojisinde ontolojiye dönüş: Avrupa merkezli miras ile yüzleşme

• Published in: Cumhuriyet ilahiyat dergisi 2021-12, Vol.25 (2), p.695-711
• Main Author: Aksel, Hesna Serra
• Format: Article
• Language: eng ; tur
• Subjects: Anthropology; anthropology of religion; antropoloji; Beliefs; Critical theory; Criticism; Culture; din antropolojisi; dinler tarihi; Edebiyat; Felsefe & Psikoloji & Sosyoloji; history of religions; ontological turn; Ontology; ontolojiye dönüş; Philosophy; Quantum theory; Questions; Religion; representationalism
• ISSN: 2528-9861; 2528-987X
• DOI: 10.18505/cuid.988231

Postmodernizm ve sömürgecilik sonrası eleştiriler antropolojinin farklı toplumları an-lama misyonunun sorgulanmasına neden olmuştur. Aydınlanmacı modernist kabuller üze-rinde temellenen materyalist, seküler ve antroposentrik antropoloji yaklaşımları felsefe ve eleştirel teoriden, bilim ve kuantum fiziğine kadar pek çok disiplin tarafından ciddi eleştiri-lere maruz bırakılmaktadır. Kültürel antropolojinin içinde yer alan din antropolojisi de daha geniş alanda antropoloji içinde yaşanan gelişmelerden birinci dereceden etkilenmektedir. Bu çalışmanın amacı, din antropolojisinde son dönemde ortaya çıkan ve ontoloji vurgusu yapan eleştirel yaklaşımın, farklı toplumların dinî deneyim ve uygulamalarını anlayabilmek için sun-duğu potansiyeli ortaya koymaktır. Bu yaklaşım isimlendirilirken, ontoloji kavramı İngi-lizce’de turn (dönüş) kelimesi ile birleştirilerek ontological turn (ontolojiye dönüş) ifadesi kullanılmaktadır. Çalışmamızda ilk olarak, antropolojinin kuruluşundan bu yana geçirdiği de-ğişimler ele alınarak, ontolojiye dönüşün üzerine oturduğu temel ortaya konulmaktadır. Ant-ropoloji disiplinin şekillenmesinde önemli rol oynayan sosyal yapısalcılık ve Representatio-nalizm’in kabulleri, doğayı ve insanı anlama çabalarını da büyük ölçüde şekillendirmiştir. Ant-ropolojide yaygın kullanıma sahip bu kabullere göre, insan evrensel ve sabit doğa kanunlarına bağlı olan dünyanın işleyişini anlamaya çalışırken, zihninde doğada var olanlar hakkında tem-siller oluşturmaktadır. Fakat sadece bir tane doğa olduğuna göre, onun doğru anlaşılmasını ve yansıtılmasını sağlayan temsili de bir tane olmalıdır. Representationalist yaklaşımın, dün-yayı temsiller üzerinden anlama çabası kültürel antropolojinin öncülerinden olan Edward Ty-lor’un inanç, bilgi ve zihin gibi kavramlarının arka planını oluşturmaktadır. Zihin insanın ras-yonel kapasitesini ifade ederken inanç (belief) insanın pragmatik olarak ihtiyaç duyduğu, fa-kat temsil ettiğini iddia ettiği gerçekliklerden tamamen bağımsız temsillerin oluşturduğu bir alandır. Dinî kabuller ve pratikler inanç başlığı altında toplanarak, doğanın rasyonel ve bilim-sel olmayan, dolayısıyla yanlış temsilleri olarak sınıflandırılmış olmaktadır. İnanç kavramı Tylor sonrasında da modernitenin dışında kalan toplulukları ve dinî uygulamaları anlamak için din antropolojisinde sıkça başvurulan bir kavram olmuştur. Ontolojiye dönüşün, kavram-sal çerçeveye getirdiği eleştirilerle amaçladığı şey Batı merkezli tek bir realite algısının diğer kültürl