ALTIN ORDU DEVLETİ'NDE UYGURLAR ve UYGUR YAZISI

• Published in: TURAN : stratejik arastirmalar merkezi 2020-10, Vol.12 (48), p.531-540
• Main Authors: Kildiroğlu, Mehmet, Kartova, Zaure Kenesovna
• Format: Article
• Language: Turkish
• Subjects: Influence; Politics; State government; Turkish history; Turkish language
• ISSN: 1308-8041; 1309-4033
• DOI: 10.15189/1308-8041

Altın Ordu Devleti Cuci'ye Çingiz Han'ın saǧlıǧında verilmiş genellikle Batı Deşt-i Kıpçak olarak bilinen topraklar üzerinde Cuci'nin oǧlu Batu (Sayın) Han tarafından kurulmuştur. Zamanının en güçlü devletlerinden birisi olan Altın Ordu'da yönetici kesim Moǧol soyundan olmasına raǧmen bu devlette Uygurlar ile Kıpçaklar başta olmak üzere birçok Türk boy, oymak ve cemaati etkili olmuştur. Devlet kuruluşundan kısa bir süre sonra Türk devleti karakterini almıştır. Bundan dolayı bu devlete Kıpçak Hanlıǧı, Türk-Moǧol Devleti de denilmiştir. Altın Ordu Devletinde Uygurların etkisi büyük olmuştur. Uygurlar Çingiz Han'ın saǧlıǧında kendi istekleri ile Moǧol hâkimiyetini kabul etmişler. Bunun neticesinde de Moǧol devletlerinde başta atalık/atabeklik müessesesi olmak üzere birçok makama getirilmişlerdir. Moǧollara yazıyı ve okumayı öǧretmişler, zamanla, özellikle Çingiz'in torunları tarafından kurulan Moǧol devletlerinde Türkçeyi hâkim kılmışlardır. Çingiz kendisi Moǧolca konuşmasına raǧmen onun torunlarının hemen hemen hepsi Türkçe konuşmuştur. Altın Ordu Devletinde de Uygurlar hem atalık/atabeklik görevinde bulunmuşlar hem de başka deǧişik makamlarda yer almışlardır. Özbek Han'ın amcası ve kendinden önceki Tokta Han'ın atalıǧı Uygur Bacırtık Buga bu han üzerinde çok etkili olmuş, Han'a bütün yakınlarını öldürterek Altın Ordu Devletinin kısa bir süreliǧine de olsa başına geçme imkânı bulmuş Altın Ordu siyasi tarihinde de yer almıştır. Ayrıca Altın Ordu resmi yazışmalarında Uygur yazısının kullanılmasını saǧlamışlardır.